TOZANLI ADI
Tozanlı; Hafik, Koyulhisar, Reşadiye, Almus ve Doğanşar ilçeleri arasında kalan yerleşim merkezlerinin coğrafî adıdır. 1485’lerden 1970’e kadar Tozanlı’nın merkezi İpsile idi. Antik dönemde HYPSELE şeklinde geçen kelime, İpsile şeklinde telaffuz edilerek günümüze kadar gelmiştir. Kaynaklar ile araştırma ve tetkik eserlerde Epsile, İpsile ve bazen de yanlış olarak İbsala şeklinde geçmekte. Bizans döneminden kalan bir para üzerinde ise Imsıle yazısı bulun
maktadır.
Ramson, Prof. Dr. W.M, Asia vilâyetindeki Roma yollarını anlatırken 860 tarihinde İpsile / Hypsela şehri ve kalesinden söz etmekte. Yoannes Kurkuas (VI. Leo devrinde) faaliyete başladığı zaman imparatorluğun doğu hududunu Kharsia kalesi, Hypsela şehri ve Halys nehri teşkil ediyordu. O bu hududu, ta Dicle ve Fırat’a kadar götürmeğe muvaffak olmuştur. Burada sözü edilen İpsile’nin Doğanşar olma ihtimali yüksektir.
Hypsela / İpsile kelimesi dağlık ve yüksek memleket demektir.
Doğanşar / İpsile yöresi için Osmanlı İmparatorluğu döneminde kullanılan ikinci isim TOZANLI’dır. Tozanlı ismine ilk olarak 1455 tarihinde Tokat’a bağlı yerler sayılırken rastlamaktayız. 1485, 1520, 1530, 1554, 1574 ve daha sonraki bütün kayıtlarda Tozanlı ismi geçmekte. Doğanşar’da rastladığımız tapu senetlerinin tamamında da Tozanlı ibaresi bulunmakta. Belgelerde Tozanlı isminin yanına İpsile kelimesi eklenmiş. Asırlarca, kazanın (bazen nahiye) geneli Tozanlı olarak adlandırılırken, merkez için İpsile denilmeye devam edilmiştir. 1940 tarihinde nahiye merkezine Tozanlı adı verilmiş. Ancak, her ne sebeple ise sonraki tarihlerde nahiye merkezi için bu ismin kullanılmadığını görmekteyiz.
Cumhuriyet döneminde Tokat’ın köylerinden olan Fındıcak, Tozanlı olarak adlandırılmıştır. 1959 yılında ise Tokat’ta Tozanlı adında bir gazete yayın hayatına başladı. Günümüzde İstanbul, Sivas ve Tokat’ta Tozanlı ismiyle işyeri ve otobüs firmaları bulunmakta.
İpsile ve çevresi bu ismi, Tozan Bey ve aynı isimle anılan cemaattan almıştır. Tozan Bey, 1455 öncesinde yörede idarî ve askerî yetkilidir. Aynı nahiyedeki bir grup köyün hem malikane hem de divanî gelirlerini elinde bulundurmaktaydı. Tozanlı cemaatinin lideri durumundaydı. Tozan beyin ne zaman öldüğünü bilmiyoruz. 1455 tarihli tahrirde Tozan beyin Kasım, Hasan, İbrahim, Osman ve Hazar isminde beş oğlundan bahsedilmekte. Tozan beyin torunları ve soyundan gelen isimler, sonraki asırlarda da Tozanlı nahiyesinde etkinliklerini devam ettirmişlerdir.
Yöre için Tozanlı kelimesi halk tarafından hâlâ kullanılmakta. Ancak, Tokat ve Sivaslılar farklı yerleri Tozanlı olarak tarif etmekteler. Herkes kendi yaşadığı yerin Tozanlı olduğunu söylemekte. Yukarıda da izah edildiği üzere; Tozanlı daha geniş bir coğrafî bölgenin adıdır. Tozanlı; 25 köyden oluşan Doğanşar ilçesinin tamamı, Hafik’in 21, Almus’un 11, Reşadiye’nin 8, Koyulhisar’ın birkaç köyünü kapsayan bölgedir.
Tozanlı Irmağı’nın neresi olduğu hakkında Mehmet İPSİLELİ: “Kösedağ’ın batı yamaçlarından çıkan Tozanlı Çayı birkaç kaynağın birleşmesiyle meydana gelir. Yatağı oldukça meyillidir. Yatağına ayak uydurarak büyük bir hızla akar. Şerefiye’yi geçtikten sonra ormanlık yamaçların oluşturduğu vadide küçük büyük birçok dereyi de alarak Doğanşar önlerinden yoluna devam eder”, demektedir. Bu bilgilere Prof. Dr. Ali Rıza ATASOY, Tozanlı Irmağı’na Hafik taraflarında Abaş Irmağı adının verildiğini eklemektedir. Ayrıca, Harita Genel Müdürlüğünün Türkiye Fiziki Haritası’nda (Ölçek: 1 : 1.000.000) Doğanşar önlerinden akan ırmak Tozanlı Irmağı, Ekingölü önünden akan ise Tozanlı Çayı olarak gösterilmiştir ki doğrusu da budur.
1960’ta İpsile / Doğanşar’ın köylerinde de isim değişikliği yapıldı. Köylerin eski ve yeni isimleri şöyle: Adamlı, Akkaya, Çirmiş (Alazlı), Alibeyli, Karadiz (Arslantaş), Asarcık (Aşağı Asarcık Gürpınar), Dumanit (Avcıçayı), Başekin, Heze (Bayramtepe), Rumcuk / Buruncuk (Beşağaç), Divriğin (Beykonağı), Boyalı, Çalıcı, Gövekse (Çaltılı), Ermenis (Çatpınar), Darıkol, Değirmenseki, Dündar, Okturum (Ekingölü), Eskiköy, Göçüköy, Ceğcek (İçdere), Tavuza (Kabaçam), Kaytarmış, Kıpçak, Kızılcaviran (Kızılcaören), Kozağaç, Kozlu, Mansurlu, Mescit, Okçulu, Öykürü (Olukbaşı), Otmanalan, Gönekse (Oymadere), Gevele (Sarısuat), Söbüler, Hubyar (Uzunbelen. Sonradan tekrar Hubyar ismini aldı), Ütük, Müseyle (Yakaboyu), Yavşancık, Mundarlı (Yeşilçukur).
1970’lerde Türkiye genelinde olduğu gibi Doğanşar’da da nahiye teşkilatı kaldırıldı. Yeni teşkilatlanmayla birlikte, Doğanşar’ın köylerinin yarıdan fazlası Hafik, Almus, Reşadiye ve Koyulhisar ilçelerine bağlandı. Doğanşar, 1990 tarihine kadar bucak merkezi olarak kaldı. 1990’da ise ilçe teşkilatına kavuştu. Doğanşar’ın halen 25 köyü bulunmaktadır. Bunlar; Alan, Alazlı, Arslantaş, Avcıçayı, Başekin, Beşağaç, Boyalı, Çalıcı, Darıkol, Ekinciler, Eskkiköy, Göçüköy, İçdere, Kabaçam, Karkın, Kıpçak, Kozağaç, Kozlu, Okçulu, Ortaköy, Sarısuat, Söbüler, Ütük, Yavşancık, Yeşilçukur köyleridir.
Günümüzde Tozanlı bölgesinde yeni yapılanmalar dikkati çekmekte. Bunlar, Doğanşar ilçe merkezi ile 25 köyün dernek yöneticilerinin oluşturduğu Dernekler ve Vakıflar Üst Kurulu, Sivas’ın Hafik ilçesine bağlı Tozanlı köylerinin kurduğu; Tozanlı Vadisi Köylerini Kalkındırma Derneği / TOVAK ile Tokat’ın Almus ilçesine bağlı köylerin kurdukları, Tokat Almus Tozanlı Köyleri Kültür ve Dayanışma Derneği / TOKTOZDER’dir.
